ابن‌ایوب جمال‌الدین عبدالله بن علی قادری مخزومیاِبْنِ اَیّوب، جمال‌الدین عبدالله بن علی بن یوسف بن علی بن محمد قادری مخزومی (۷۸۲- ۸۶۸ق/۱۳۸۰-۱۴۶۳م)، پزشک و محدث شافعی مذهب دمشقی می‌باشد. ۱ - وجه تسمیه به ایوبجد بزرگ او یوسف بن علی، به علت مصائبی که بر او وارد آمد، ایوب لقب گرفت. از این رو بازماندگان او به ابن ایوب شهرت یافتند. [۱]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۵، ص۳۶، قاهره، ۱۳۵۴ق/ ۱۹۳۵م.
۲ - زادگاهعبدالله در دمشق زاده شد و رشد یافت و دانش آموخت و قرآن را حفظ کرد. ۳ - سفر به قاهرهبعدها عازم قاهره شد و در آن‌جا با الزین عبدالباسط و سعید السعداء (از افراد صاحب نفوذ در دربار فاطمیان) و شیخ خانقاهی به همین نام در قاهره [۲]
ابن تغری بردی، النجوم، به کوشش ابراهیم علی طرخان، ج۱۵، ص۱۳۲، قاهره، ۱۳۹۱ق/ ۱۹۷۱م.
و دیگر مشاهیر زمان معاشر شد.۴ - آموزش و تدریس صحیح بخاریصحیح بخاری را نزد ابن صدیق آموخت و خود برای جمعی دیگر درس گفت. وی درباره مفاد برخی احادیث آن با گروهی از محدثان قاهره و از جمله محمد بن عبدالرحمان سخاوی گفت‌وگوهایی داشته است. ۵ - دشمنی با عرفاابن ایوب از پدرش علی کرامات بسیار نقل می‌کرده، و نیز به پیروی از او با عرفا، به ویژه ابن فارض و ابن عربی، دشمنی می‌ورزیده است. ۶ - اخلاق نیکوسخاوی [۳]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۵، ص۳۶-۳۷، قاهره، ۱۳۵۴ق/ ۱۹۳۵م.
اخلاق او را بسیار می‌ستاید.۷ - درگذشتدر ۸۶ سالگی در قاهره از دنیا رفت و در مقبره سعید السعداء دفن شد. ۸ - آثارآثار: ابن ایوب در فن پزشکی و داروشناسی آثاری دارد که موجب شهرت او گشته است. از آن جمله‌اند: ۱. دواء‌النفس من النَکس؛ این رساله که مؤلف در ۸۳۵ق از تألیف آن فراغت یافته، [۴]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۵، ص۳۷، قاهره، ۱۳۵۴ق/ ۱۹۳۵م.
شامل ۵ فصل است: شناخت مواد حاوی سم، خواص سموم و داروهای کشنده، درمان عمومی در صورت عدم شناخت اصل سم، درمان مسمومیت‌های ناشی از سموم حیوانی و نباتی و معدنی پس از شناخت آن‌ها و چگونگی مبارزه با حشرات فصل‌های چهارم و پنجم این کتاب، زیر عنوان «صیانة‌الانسان من اذی‌المعدن و النبات و الحیوان» به صورت یک رساله مستقل درآمده است. [۵]
حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ج۱، ص۷۶۱، استانبول، ۱۹۴۱م.
نسخه خطی این کتاب که در حیات مؤلف استنساخ شده در بانکیپور، کتابخانه عمومی شرق (بانکیپور)، و نسخه خطی دیگری در پاریس (دوسلان)، و نسخه‌ای نیز در کتابخانه برلین (آلوارت)، نگهداری می‌شود. ۲. نشر‌اللواء فی مقتضی الفصد و الدواء؛ رساله مختصری است شامل یک مقدمه و ۹ فصل و یک خاتمه که در آن‌ها درباره فن پزشکی و مفهوم یاری خواستن از پزشک، علل توسل به فصد با استعمال دارو و انصراف از هر یک از آن‌ها، هدف از فصد، و برتری فصد نسبت به دارو، شرایط فصد و این‌که هم پرخونی و هم کم‌خونی را می‌توان با فصد درمان کرد، غلبه صفرا بر بدن در هنگام فصد، ضرورت اجتناب از خفتن در روز فصد و مطالب دیگری بحث شده است. نسخه خطی این کتاب نیز در کلکته نگهداری می‌شود و تاریخ استنساخ آن معلوم نیست. ۳. سیاسة‌الخَلق بتحسین‌الخُلق، که در اخلاق و در ۱۰ فصل نوشته شده است. از این کتاب نیز نسخه‌ای خطی در برلین (آلوارت)، و نسخه‌ای دیگر در لیدن (ورهووه)، موجود است. ۴. سد‌الذرائع من القول بتأثیر‌الطبائع، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه چستربیتی [۶]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۱۰۶، بیروت، ۱۹۸۶م.
نگهداری می‌شود.۹ - تقریظ بر بعضی آثاربه گفته سخاوی [۷]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۵، ص۳۷، قاهره، ۱۳۵۴ق/ ۱۹۳۵م.
ابن الهمام بر برخی از کتاب‌های ابن ایوب تقریظ نوشته است.۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، النجوم، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۲) حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م. (۳) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م. (۴) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق/۱۹۳۵م. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ایوب»، ج۳، ص ۹۲۴. |